Uitgenodigd worden om een kopje, pardon, een glaasje, thee te komen drinken is hét gebaar van gastvrijheid. In Turkije gebeurt dat aan delopende band. En al die thee komt uit het land zelf.
var id2 = ‘0.4414312715101111’;
Het glaasje thee mag onder geen beding worden betaald. Maar dit is een gewoon terras. Een van de mooiste van de stad nog wel. En iedereen rekent gewoon af. Nee, zegt de ober met een grote lach op z’n gezicht en de hand op z’n hart. Welkom aan de Zwarte Zee, welkom in Rize.
Het terras bevindt zich hoog boven de grote stad. Het is een geliefde plek onder schaduwrijke bomen. Bovendien vangt de theetuin van het Çay Arastirma Enstitüsü, het thee-instituut, op hete dagen de frisse bries vanaf het water. Hele families strijken er neer, verliefde stelletjes, vrienden, zakenlui. Ze drinken en genieten van het uitzicht. Links het donkerblauwe water van de Zwarte Zee, rechts de groene bergen die tot bijna 4000 meter hoog gaan.
Niet echt opwindend
Een glaasje çay drinken is er een klein ritueel. Op de meeste tafels wordt een semaver geserveerd, een soort dubbele theepot. Onderin zit het gekookte water, bovenin de theeblaadjes met slechts een bodempje vocht. Eerst doe je een beetje loeisterke thee van boven in het tulpvormige glaasje en daarna schenk je er heet water uit de onderste kan bij om de thee op smaak te brengen. Daarna een paar suikerklontjes erin en roeren: ting, ting, ting, ting!
Rize, waar in 1947 de eerste theefabriek werd gebouwd, is het centrum van de Turkse theeindustrie. De schoorstenen in de regio zijn er soms hoger dan de minaretten van de moskee. Het roet dat wordt uitgebraakt door zo’n 250 vooral kleine fabriekjes staat in schril contrast met de prachtige omgeving van heuvels vol theeplantages en oude houten huizen.
De streek is goed voor ongeveer een miljoen ton ruwe thee per jaar. Bijna allemaal voor binnenlands gebruik. De Turken zijn dan ook wereldkampioen theedrinken met 2,4 kilogram thee per persoon per jaar. Op de voet gevolgd door de voormalige koplopers uit Engeland en Ierland.
Zoals de meeste steden in dit deel van de Zwarte Zeekust is Rize zelf niet echt opwindend. Hoog, betonbouw, afgebladderd, druk. Het enige leuke aan een rondje door de stad is het gevoel écht in Turkije te zijn. Toerisme bestaat er niet of nauwelijks en het leven gaat hier zijn eigen gang in een mengeling van oost en west. Hippe meisjes lopen arm in arm met gesluierde vriendinnen.
Onbetaalbaar
Hier op het fijne terras boven de stad, met alleen theedrinkers om je heen, is het moeilijk voor te stellen dat Turkije honderd jaar geleden nog een echt koffieland was. Met de ineenstorting van het Ottomaanse rijk en de onafhankelijkheidsoorlog werden de koffiebonen onbetaalbaar en vervangen door thee. Import uit Azië.
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kwamen de eerste theeplanten naar de Zwarte Zee.
Het klimaat paste perfect: warm en vochtig. Nergens in het land valt zoveel regen als hier. Wanneer de Turkse Rivièra in het zuiden zucht onder een hittegolf van 40 graden of meer, heb je best kans dat er op de theeplantages rondom Rize de nodige neerslag valt. Dat komt doordat de wolken er vanaf zee tegen het Kaçkargebergte botsen. Bovendien zorgen de talrijke rivieren en bronnen voor flink wat vocht.
Het gevolg laat zich raden. De hoge bergen zijn prachtig groen. Wie er met de ogen dicht zou worden gedropt, zou in eerste instantie denken dat hij in Oostenrijk of Zwitserland is. Maar je zou ook direct beseffen dat er iets niet klopt. De huizen, de mensen, de moskeeën en natuurlijk de theeplantages die links en rechts over de hellingen zijn gedrapeerd. De struiken doen het hier goed tot een hoogte van ongeveer 600 meter.
Geen eenvoudig werkl
Op een van die hellingen zijn Beytullah en zijn vrouw Evrin bezig met de oogst. Zij knipt en plukt het onkruid rond de struiken weg, waarna hij met een speciale schaar de theebladeren eraf kan knippen. De oogst gaat in grote zakken die naar ophaalpunten gebracht moeten worden. Geen eenvoudig werk. Beytullah moet met de vele kilo’s op zijn rug een riviertje oversteken en een steile wand beklimmen om bij de weg te komen. Hij haalt z’n schouders erover op. ,,Ach, zo is het nu eenmaal. Kom, dan houden we even pauze en drinken we thee.”
Het werkterrein is betoverend mooi. Midden in de bergen, ver weg van de drukte en de chaos van de stad. De aarde en de lucht dampen tussen de bomen en planten. En wie de weg stroomopwaarts volgt, komt steeds meer op het pure platteland terecht, waar de betonbouw het aflegt tegen traditionele huizen van steen en hout. Als de bergen te hoog worden voor de theeplantages, begint een andere verrassende kant van Turkije: de yayla’s, almen.
Vanaf de kust rond Rize gaan verschillende valleien de bergen in. Allemaal volgen ze de loop van een snelstromende rivier. Het drukst bezocht is die van de Solakli, die leidt naar Uzungöl, een bergmeer dat op tal van reclames voor toerisme in Turkije te zien is. Het is de Sound of Music, maar dan met een moskee aan een idyllisch bergmeer. De oproep tot gebed verwaait op het heldere water, dat vooral tijdens het weekend veel bezoekers uit Trabzon trekt.
Zonder druppel alcohol
Een dal verderop voert naar de Ovit-pas, met tot diep in de zomer uitzicht op besneeuwde bergen. Het is er wild en woest. Met beren, herten, gemzen en adelaars. Of neem de mooiste vallei van allemaal, langs de Firtina naar de plek waar de weg splitst in een zijdal naar Ayder, het bekendste vertrekpunt voor meerdaagse wandelingen in de Kaçkar.
Aankloppen voor een slaapplaats bij Pansiyon & Kafeterya Kardelen. Voordat de kamer wordt bekeken en over de prijs onderhandeld, is er eerst – natuurlijk – een kop thee. De pot staat al klaar op de houtkachel, voor het geval er bezoek komt. En het werkt. De reiziger voelt zich meteen thuis en daarna zijn de onderhandelingen over de prijs slechts een formaliteit.
Die avond is het gezellig in Kardelen. Er arriveren gasten uit Israël en Izmir. Het huis is vol. Na het eten gaat de muziek aan en zwieren mannen en vrouwen over de houten vloer. Moslims, joden en christenen. En dat zonder een druppel alcohol. De motor van het spontane feest is de thee uit Rize. (TEKST EN FOTO’S HANS AVONTUUR)
THEE DRINKEN OP Z¿N TURKS
Wie in Turkije een glaasje thee (çay) krijgt aangeboden, kan eigenlijk niet weigeren. Wie het juiste ritueel volgt, verdient het respect van zijn of haar gastheer.
Vijf gouden regels:
1. Bestel uw thee bij voorkeur koyu, sterk. Dan stijgt u meteen in aanzien. Gewoon çay kan ook, maar açik (slap) is alleen voor zieken en dames.
2. Weiger nooit een tweede kopje thee. (Vaak krijgt u die kans niet eens.)
3. Vraag geen melk bij de thee. Dat is vreemd in Turkije. Wel krijg je bij je glaasje altijd twee of meer suikerklontjes geserveerd.
4. Appelthee, hoe lekker ook, wordt voor toeristen gemaakt. Niet nemen dus. En hoewel theezakjes in de mode raken bij een jong publiek, vormen ze een belediging voor de Turkse thee-
cultuur.
5. Staat de thee op tafel: suikerklontje erin, driftig roeren, pak het glaasje bovenaan vast, pink omhoog en drinken maar.
Bron: http://www.ad.nl/ad/nl/1007/Reiswereld/article/detail/471466/2010/03/22/Op-de-thee-bij-de-Turken.dhtml
