‘Diversiteit
is cashen’
‘Als
je al die verschillende mensen en denkwijzen en sferen en culturen weet te
benutten, boor je een enorme creativiteit aan’
‘De
sfeer in Turkije is zo anders dan in Nederland, daar bruist het. Ik wil daaraan
meedoen, ik wil knallen’
Geboren in een achterstandsbuurt in Rotterdam krijgt ze op
het HBO de smaak van leren en je
ontwikkelen goed te pakken. Nyenrode volgt, daarna gaat het hard. Onlangs
verscheen haar boek Nederland, word wakker! waarin Yeþim Candan (35) ons
land, Mark Rutte, Henk en Ingrid en de Nederlandse man oproept om, u raadt het
al, wakker te worden.
Ze
wist Balkenende en Bolkestein voor haar karretje te spannen in haar strijd voor
diversiteit, ze introduceerde de term ‘bicultureel’ ter vervanging van
‘allochtoon’, won prijzen, verkondigt luidkeels waar ze maar kan hoe dom het is
om bang te zijn voor ‘anders’ en richtte een politieke partij op die ook weer
ten onder ging. Yesim Candan raast door het leven, ook nu ze net bevallen is
van haar tweede kind, een zoontje. Ze heeft bijgetankt in Turkije, want al die
regen hier, dat is niet goed na een bevalling. Maar niet alleen de zon heeft
haar accu opgeladen. “De sfeer is in Turkije zo anders dan in Nederland, zoveel
optimistischer… De economische groei is enorm. Iedereen daar wil van niets iets
maken, er is zoveel ondernemerschap. De vader van één van mijn vrienden was
vroeger vrachtwagenchauffeur en heeft nu een hele keten hotels. En zo vergaat
het velen. Ik ben in Nederland zzp’er en dat is eigenlijk niet goed voor mij.
Ik heb regelmaat en structuur nodig en daarom ben ik weer op zoek naar een
gewone baan. Die zou ik heel graag in Turkije vinden. In Nederland voel ik me
klein gehouden, zeggen ze tegen me dat ik het lekker rustig aan moet doen na de
bevalling. In Turkije is een vriendin van me ook net bevallen en op de
dertiende dag was ze alweer inkopen aan het doen voor haar eigen bedrijf. Daar
bruist het. Ik wil daaraan meedoen, ik wil knallen.”
Zielig
of zwak
Nederland
knalt niet, is haar boodschap. We zijn murw, in slaap gesust door teveel luxe
en dan heerst er ook nog eens een benepen politiek klimaat. “Al die
vooroordelen, al die angst… Te lang is onvrede en onrust niet uitgesproken
geweest. Allochtonen werden ten onrechte als zielig of zwak gezien en daar is
misbruik van gemaakt. Fortuyn maakte een einde aan het zwijgen en dat was goed.
Maar nu zou er weer rust en vertrouwen moeten komen zodat we weer met elkaar
aan de slag kunnen. Dat zie ik niet gebeuren en dat is dom. Nederland moet de
komende tijd alle zeilen bijzetten om economisch te overleven en diversiteit
betekent cashen. Als je al die verschillende mensen en denkwijzen en sferen en
culturen weet te benutten boor je een enorme creativiteit aan. Creativiteit
betekent vernieuwing, groei, succes. Maar Nederland is liever bang. Ga kijken
in Alanya. Henk en Ingrid komen er dolgraag op vakantie, willen er zelfs wonen.
Geef ze eens ongelijk. Er wonen daar heel veel West-Europeanen en de Turken
dragen hen op handen. Waarom? Omdat ze geld meenemen. In Nederland zou het ook
zo moeten zijn dat nieuwkomers geld meebrengen.”
Geen
uitkering
Als
ze minister van Integratie was, wist ze het wel: “Ik zou meteen regelen dat
nieuwkomers geen uitkering meer krijgen. Zo móeten ze wel een bijdrage leveren
aan het land en dat is voor iedereen goed. De Nederlanders hoeven dan ook
minder bang voor ze te zijn.” Zo’n harde aanpak heeft een prijs, dat realiseert
ze zich. Ze heeft hem zelf betaald. Haar grootvader kwam in de jaren zestig
naar Nederland zonder hulp of uitkering. Het was keihard werken om te overleven
in een vreemd koud land. Hij haalde zijn familie hierheen, waaronder de moeder
van Yesim. Die generatie ging ook in de overlevingsstand. En met een moeder die
altijd ongelukkig was en een vader die alleen maar werkte was er voor Yesim en
haar broertje geen ruimte om kind te zijn. Ze zat rustig op negenjarige
leeftijd een week alleen thuis met brandwonden, niemand zorgde voor haar. Een
vriendinnetje werd doodgereden bij het oversteken omdat niemand hen leerde dat
je goed naar links en naar rechts moest kijken. “Ik was bang en eenzaam. Door
een onveilige buurt alleen naar school lopen, gepest worden omdat ik Turks was…
Ook ik was aan het overleven.” Hoe ze zich daarmee verzoend heeft? Zoals ze
zich met alles verzoent: “Al het negatieve brengt iets positiefs. Mijn jeugd
heeft me gemaakt tot wie ik ben, de vechter, de doorzetter. Ik laat me door
niets of niemand meer tegenhouden. Ik ben wie ik ben en ik geef me helemaal. En
als je aan mijn geliefden komt, wordt het zwart voor mijn ogen en verander ik
in een brullende leeuw.”
Na
haar studie ging ze werken bij opleidingsinstituut De Baak. Ze creëerde er haar
eigen baan, want er was een personeelsstop. Biculturele talenten binnenhalen,
organisaties leren omgaan met diversiteit, dat was haar missie. Voor een groot
congres dat ze organiseerde stuurde ze toenmalig premier Balkenende een
persoonlijke brief met een uitnodiging. Haar collega’s lachten haar uit, vonden
haar te informeel, waarschuwden dat zoiets toch niet lukte. Maar het lukte. Op
haar dertigste zat ze bij hem in het Torentje en daarna was hij haar gast op
het congres. Stel dat ze nu bij Rutte in het Torentje mocht komen, wat zou ze
hem dan zeggen?
“Rutte
word wakker! Sla verdorie eens met je vuist op tafel, maak van Nederland een
land dat niet bang is. Laat dan eens zien wat die VOC-mentaliteit is, kom op
man! Hij, de VVD, het CDA en de PVV zitten op één lijn, die van angst voor
anders zijn.” Ook zou ze hem aansporen haar grootste zorg aan te pakken:
schooluitval. “We willen toch een kenniseconomie? Waarom kunnen jongeren dan
voortijdig van school af? Je moet ze inspireren, stimuleren en soms ook
dwingen. Ze mogen beslist niet thuis gaan zitten op kosten van papa en mama of
de staat. En dan maar lekker op een scootertje rondrijden en rottigheid
uithalen. Nederland is hierin echt te soft en ingeslapen. In Turkije wil
iedereen dolgraag leren en doorleren en studeren, daar is het verlangen naar
ontwikkeling zó groot!”
Nieuwe
politieke partij
Nadat
ze Frits Bolkestein op een bijeenkomst publiekelijk de les las, wilde hij haar
wel promoten binnen de VVD. Dat werd niets. De scoutingcommissie twijfelde aan
haar geschiktheid, en wat Yesim zelf betreft was het einde verhaal toen ze een
verkiezingsspotje zag waarin de partij trots meldde dat er dankzij de VVD
minder migranten waren. “Zo níet ondernemend, zo níet liberaal. De PvdA vond ik
ook niks, veel te royaal met uitkeringen. En het CDA is het niet voor mij omdat
ik secularisme heel mooi vind. Religie is iets tussen je hart en God of Allah,
niet iets waarmee je politiek bedrijft.”
Overtuigd
van de noodzaak om Nederland wakker te schudden, richtte Yesim in 2008 een
nieuwe politiek partij op: Partij één. Maar de val van het kabinet
Balkenende gooide roet in het eten: met nog te weinig naamsbekendheid maakten
ze geen kans bij de vervroegde verkiezingen. “Dan zie je hoe het politieke
toneel van Nederland eigenlijk in elkaar zit, dat het een gesloten bastion is.
Je standpunten komen niet in de stem- en kieswijzer, Pauw & Witteman
nodigen je niet uit, Maurice de Hond peilt je aanhang niet. Ik was ontzettend
teleurgesteld. Maar ik heb het verwerkt hoor. Ik word nog steeds benaderd door
mensen die met me door willen praten over de partij, maar er komt voorlopig
geen doorstart. De politicoloog André Krouwel beweert dat je in de politiek je
vijand moet kiezen. Allochtonen of kansarmen of rijken. Ik wil dat dus niet.
Het past ook niet bij de nieuwe generatie. Die heeft niets met links of rechts
maar wil positiviteit. Ik was geïnspireerd door het boek The World is Flat, van
Thomas Friedman. Over hoe ongekend onze mogelijkheden zijn om iets van de
wereld te maken. Inzien dat het er de tijd nog niet voor was, dat we nu eenmaal
leven in een tijd van angst, dat was een harde les. Het is trouwens ook heel
veilig hè, in angst leven. Angst maakt dat je niet in beweging hoeft te komen,
dat je lekker kunt vasthouden aan het oude in plaats van te gaan ontdekken en
te vernieuwen. Het spreekwoord ‘angst is een slechte raadgever’ komt ergens
vandaan. Angst is niets voor mij.”
Dat
mag duidelijk zijn. In Nederland heeft ze een fantastisch netwerk waar politici
en CEO’s deel van uit maken en krijgt ze alles voor elkaar. In Turkije verft ze
haar haar wit, loopt ze rustig in een ordinair lakpak en ziet ze er volgens
haar vader uit als een Oost-Europese hoer. Ze wint prijzen, boekt successen,
brult van de daken. Dat is veel: veel verschillende kanten, veel successen,
veel lawaai. Daar kan niet iedereen even goed mee omgaan: “Ik heb heel veel
dierbare vrienden maar ik roep ook weerstand op. Met mij moet je kunnen dealen.
Mijn grootste les heb ik geleerd van mijn manager Ed Hagedorn bij De Baak. Toen
collega’s jaloers waren op mij zei hij dat dat een teken van succes is. Dat je
zonder weerstand geen succes boekt. Daar heeft hij mij enorm mee geholpen. Nu
zie ik weerstand als een compliment.”
Allochtoon
Zeggen
dat de multiculturele samenleving mislukt is maakt haar boos. Maar in haar boek
roept ze wel heel hard dat de integratie totaal mislukt is. “De multiculturele
samenleving is voor mij die drie miljoen allochtonen die in Nederland leven.
Het is een feit. De kleur zit er goed in. Integratie gaat over it takes two to tango. In
Nederland wordt er niet getangood. Mijn dochter en ik zijn allebei in Nederland
geboren maar staan als allochtoon geregistreerd bij het CBS en ik mag niet
zeggen dat ik me Turks voel. Waar gaat dat over? Het is puur angst voor anders
zijn, denken en voelen. Mijn boek heb ik vooral voor Henk en Ingrid geschreven.
Ik wil hen zó graag laten zien dat het allemaal niet zwart wit is. Hen een
kijkje in mijn leven geven, vertellen hoe mijn grootvader een grote eenzame
sprong in het diepe heeft gemaakt om een beter leven te krijgen voor zijn
gezin. Dat ze niet bang hoeven zijn voor diversiteit, dat ze daar juist van
kunnen profiteren, financieel. Iedereen wil toch geld? Nou dan. En straks wast
Fatima hun billen. Ze moeten snappen hoe nodig iedereen is. En ja, in Nederland
zijn we gewoon te soft, veel en veel te soft. Dat helpt niet. Mensen wegpesten
uit een buurt, zoals in de Diamantbuurt in Amsterdam, dat zou in Turkije nooit
gebeuren. Daar beschermen we elkaar veel meer. Rotjongens worden daar gewoon
afgemaakt door de buurt of door de politie, want je hebt je te gedragen. Gelukkig
zorgen minister Opstelten en staatssecretaris Teeven dat we in Nederland nu
meer rechten krijgen om onszelf te verdedigen, dat werd tijd.”
Graag
alcohol
Met
Wilders zou ze best eens een glas raki willen drinken. “Hij heeft een hekel aan
thee, en ik drink graag alcohol, vandaar. Ik vind dat mensen niet moeten zeuren
over discriminatie, want iedereen wordt wel eens gediscrimineerd of gepest. Get over it, denk ik dan.
Mooie mensen maken meer kans op goede banen, hoe eerlijk is dat? Dan doe je
maar wat beter je best. Maar dat Wilders en de PVV zich profileren met angst
voor de islam, daar ben ik heel erg tegen. Hem overtuigen wil ik niet, dat is
mijn intentie niet, maar ik zou hem wel willen triggeren. Hem willen laten zien
hoe ik geworden ben wie ik ben. Dat je met angst niet vooruit komt, dat
diversiteit kassa betekent. Hij heeft humor, is intelligent, ik kan om hem
lachen. Misschien klikt het wel tussen ons.”
En
passant leert Yesim met haar boek de Nederlandse man ook nog even een lesje,
want die is ernstig in de war. Zo ver doorgeëmancipeerd dat hij niet meer weet
hoe hij een vrouw moet veroveren en denkt het huis mee te kunnen inrichten.
Yesim is getrouwd met een blonde Nederlander. Is die ook in de war? “Eh. Ja.
Nou. Soms wel denk ik, want hij is tenslotte met mij getrouwd. Dealen met een
dominante dramaqueen is niet niks natuurlijk. Onze dochter is net als ik, dus
dan weet je het wel. Maar ik zeg hem altijd dat zijn ervaring met ons goed van
pas komt bij de leiderschapstrainingen die hij geeft…” ?
Yesim Candan, Nederland, word wakker!, Bertram en de
Leeuw, 159 blz., € 15,95; www.yesimcandan.com.
Auteur:
Theo van
de Kerkhof
eindredacteur
VolZin www.volzin.nu
