De Islamitische gouden eeuw zag veel
vooruitgang op het gebied van de wetenschap en de geneeskunde. Deze
ontwikkelingen bleven in de tijd van de Seltsjoeken en Ottomanen bestaan en de
erfenissen ervan zijn hedendaags nog steeds in leven. Zo werd de ‘’Keizerlijke
School van de Geneeskunde’’ onder Sultan Mahmut II opgericht in de 19e
eeuw. Waar vroeger studenten aan deze school modern medisch onderwijs volgden,
maakt het tegenwoordig als ‘’faculteit van de geneeskunde’’ deel uit van de
campus van de universiteit.
Op 14 maart
1827 richtte Sultan Mahmud II de eerste geneeskundefaculteit in Europese stijl
op in het Ottomaanse Rijk. Deze dag wordt in Turkije jaarlijks nog steeds onder
de naam ‘’Dokters Dag’’ gevierd. Dit doet de vraag oprijzen of er hiervoor al
enige geneeskundefaculteiten in de Islamitische wereld of binnen het Ottomaanse
Rijk hebben bestaan. Om de ontwikkeling van medische behandelingen te
stimuleren, maakten bevelen en adviezen uit de islamitische hoek de weg vrij
voor geavanceerde medische wetenschap binnen islamitische gemeenschappen. De
profeet Mohammed heeft gezegd dat God een geneesmiddel voor elke ziekte –
behalve voor de dood – heeft gecreëerd en dat het aan de mensen is om deze
remedies te vinden.
In
praktische termen bestaat geneeskunde uit twee delen: hygiëne en therapie. De
islam geeft de prioriteit aan hygiëne en het vermijden van ziektes. Eén van de geschenken die de Romeinse keizer Heraclius naar
profeet Muhammed in Medina had toegezonden was een arts. Toen niemand hem na
zijn aankomst bezocht, besloot hij de profeet te berichtten. Van hem kreeg hij
te horen dat de mensen die veel waarde hechten aan hygiëne en gematigd eten,
minder snel ziek worden.
Binnen de islamitische
wereld bevonden zich ook pioniers van de moderne geneeskunde. Muhammad ibn
Zakariya al-Razi (864-925), ook bekend als Rhazes in Europa, werd geboren in de
Perzische stad van Rey in de buurt van het hedendaagse Teheran en studeerde
geneeskunde in Bagdad. Hij deed onderzoek over
geneesmiddelen en chemie en schreef bijna honderd boeken over
natuurkunde. Hij was een expert in oogchirurgie en hij voerde een staaroperatie
uit op Sukayna, de kleindochter van de profeet Mohammed.
De Canon van
de Geneeskunde (Al-Qanun fi al-Tibb) geschreven door Ibn Sina (980-1037), die
bekendstaat als Avicenna in het Westen, werd eeuwenlang bestudeerd als een
schoolvoorbeeld binnen de geneeskundefaculteiten. De islamitische chirurg Amr
ibn Abd al-Rahman Kirmani, die in 1066 overleed, voerde operaties uit in
Andalusische ziekenhuizen. De Turkistani religieuze geleerde Ibn al-Nafis
(1210-1288) was ook een arts. Zijn boeken over zijn uitvindingen in de medische
wetenschappen worden gezien als waardevolle bronnen. Bovendien was Nafis de
eerste persoon die een diagram heeft getekend die de bloedstroom in de longen
weergeeft.
Anatolië is
de thuisbasis van belangrijke medische instituties sinds de tijd van de
Seltsjoeken. Ziekenhuizen in steden zoals Kayseri, Edirne, Amasya en Istanbul
waren ook belangrijke medische faculteiten. Indien een student zich wilde
ontwikkelen tot een arts, moest hij zijn studie tot op een zekere hoogte volgen
in een madrasah en moest hij zich vervolgens melden bij een ziekenhuis. Op
basis van een meester-gezel relatie, werd hij opgeleid tot arts, chirurg of
oogarts door een arts in het ziekenhuis. Kostbare boeken die zijn geschreven door
deze studenten versieren hedendaags nog steeds de boekenplanken van de
bibliotheek. Vanaf de middeleeuwse periode werd het beroep van arts onderwezen
op basis van de meester-gezel relatie.
Binnen
sommige gemeenschappen in het verleden werden geesteszieke individuen als
gevaarlijk beschouwd; men dacht dat ze waren bezeten door demonen. Ze werden
vaak geboeid en geïsoleerd van de wereld en in sommige gemeenschappen werden ze
zelfs op de brandstapel gegooid. De Turken waren de eerste mensen die
geesteszieken als patiënten zagen en ze behandelden hen in speciale
ziekenhuizen genaamd “Bimaristan, “plaats van de zieken” in het
Perzisch. In deze ziekenhuizen werden hersenchirurgie en aanverwante therapieën
beoefend en werden patiënten behandeld met infusies, activiteiten, muziek,
water en vogelzang. Aangezien men destijds geloofde dat psychologische stoornissen
vaak ontstonden door een gebrek aan een doel en activiteiten in leven, werd het
bezighouden van de patiënten als één van de belangrijkste
behandelmethoden gezien. Er werd ook gedacht dat de geesteszieken in staat
waren hun verstand te herwinnen met behulp van muziek, een wetenschap dat deels
afkomstig is uit de wiskunde. Het is een oude traditie om psychiatrische
patiënten, op basis van de aard van de psychische stoornis, met verschillende
maqams van de Ottomaanse, Arabische en Perzische muziek te behandelen. Het
Arguniyye ziekenhuis in Aleppo en Sultan Bayezid II ziekenhuis in Edirne hebben
vandaag de dag de functie van museum waar bezoekers de materialen die bij de
behandeling van psychiatrische patiënten werden gebruikt, kunnen zien.
Aan de herstelperiode
van de patiënten werd ook veel belang gehecht. Tijdens deze periode, waarin de
patiënten werden geobserveerd, dienden patiënten te rusten en te eten volgens
een speciaal dieet dat werd opgesteld door hun artsen. Echter, niet iedere
patiënt volgde dit advies. Daarom had elk ziekenhuis in het Ottomaanse Rijk een
“tabhane”, waar patiënten bleven tot hun herstelperiode voorbij was.
In die tijd werden de ziekenhuizen gebouwd door rijke moslims en werden de
kosten van deze ziekenhuizen gedekt door rijke stichtingen. Mensen werden
kosteloos behandeld en aan de armen werden gratis medicijnen verstrekt. Militaire
en civiele artsen studeerden samen op de Týbhane-i Amire, de Faculteit der
Geneeskunde, opgericht door Sultan Mahmud II.
Ook apothekers, dierenartsen en tandartsen werden opgeleid aan deze
faculteit. Studenten die werden opgeleid op de school in de wijk Sehzadebasi in
Istanbul, voltooiden hun stage bij het ‘oefenziekenhuis’, dat was gevestigd in
de tuin van het paleis in Gülhane. Dit ziekenhuis wordt nog steeds in gebruikt
en ook de school is later naar Gülhane verplaatst.
De school,
die werd ontworpen door de jonge Weense arts Karl Ambrose Bernard en in 1839 “Mekteb-i
Týbbiye-i Þâhâne” (de Keizerlijke School van de Geneeskunde) genoemd werd.
Sultan Abdülmecid had een grote belangstelling voor de school van de
geneeskunde en observeerde de eindexamens zelfs in eigen persoon. Nadat hij te
horen kreeg dat enkele Europeanen neerkeken op de faculteit, stuurde hij de
afgestudeerden van 1847 naar Wenen. Zij voltooiden de eindexamens, die onder
toezicht stonden van bekende academici, met succes. Zij bewezen dat de
Keizerlijke School van de Geneeskunde medisch onderwijs aanbood volgens de
Europese normen.
De
Ottomaanse sultan Abdülmecid gaf, nadat hij
had vernomen dat een joodse student een studie volgde aan de medische school, de opdracht tot de bouw van
een keuken waar maaltijden volgens koosjer regels van de joodse gemeenschap zouden
kunnen worden gekookt. Abdülmecid, die bekendstaat om zijn gevoel voor fatsoen,
verklaarde de joodse sabbat van de zaterdag als een vrije dag voor deze student.
Tijdens het
bewind van sultan Abdülhamid II, ontwikkelde de school zich tot een van ‘s
werelds meest geavanceerde medische scholen. De school verwelkomde studenten uit
verschillende landen en had gespecialiseerde docenten in dienst die werden
overgebracht vanuit Europa of vanuit de hoofdstad van het Ottomaanse Rijk. Uit de memoires van sommige studenten kan men
herleiden dat de school technisch ontwikkeld was: zo had elke student zijn
eigen microscoop. Buitenlandse reizigers, diplomaten en wetenschappers konden
hun verbazing niet verbergen tijdens een bezoek aan de school.
De eerste
drie jaar op de school waren op middelbare school niveau en namen studenten vier jaar lang cursussen op
universitair niveau. De Griekse arts Marko Pasha, die bekenstond om humoristische
anekdotes over hem, was ooit de directeur van de medische school. De school
voldeed aan alle eisen van de studenten en de civiele artsen die waren vrijgesteld
van militaire dienst. De studenten volgden verschillende taalcursussen zoals
Frans, Arabisch en Perzisch evenals religieuze wetenschappen.
Het beroep
van arts was erg populair binnen het Ottomaanse Rijk, net zoals beroepen als
klerk of militaire officier. Tot die tijd gaven niet-islamitische mensen over
het algemeen de voorkeur aan het beroep van arts, en moslims keken juist neer
op hun beroep. De populariteit verspreidde zich echter snel bij de moslims op
de school. Veel meisjes droomden ervan om met een arts te huwen. Er werden
zelfs nummers geschreven over de liefdesrelaties tussen mannelijke artsen en
jonge vrouwen. Het lied “Kalbime Koy Basini Doktor, Nabzýmý Birak!” (Vergeet
mijn pols dokter, leg je hoofd op mijn hart!) is een bekend voorbeeld. Ook
gaven mensen de voorkeur aan het woord “doktor,” een leenwoord van de
Europese talen in plaats van “Tabib” of “Hekim” uit het
Arabisch. De medische school bevond zich in verschillende gebouwen en verhuisde
uiteindelijk naar een prachtig gebouw in Haydarpaþa dat werd gebouwd in
opdracht van Abdülhamid in 1903. Het gebouw werd ontworpen in een Oriëntaalse stijl
door Alexandre Vallaury en Raimondo d’Aronco, twee docenten van de School van
de Beeldende Kunst (nu Mimar Sinan Universiteit van de Beeldende Kunst
geheten).
In 1867 werd
het “Mekteb-i Týbbiye-i Mülkiye” geopend om civiele artsen op te
leiden en in 1909 werd de instelling verbonden aan de Keizerlijke School van de
Geneeskunde, waar de militaire artsen werden opgeleid. Het werd benoemd tot de
“Dârülfünun Medical” faculteit. Na 1933 werd verplaatst naar de
Europese kant van de stad en werd het herbenoemd tot de Medische Faculteit van
de Universiteit van Istanbul. De militaire medische school ging verder in
Ankara. Het gebouw in Haydarpaþa werd als eerst gegeven aan Haydarpaþa
Middelbare School en daarna aan de Marmara Universiteit.
Vertaald door: Esra Cakar
Bron: http://www.dailysabah.com/feature/2016/04/23/healing-in-islamic-science-and-medicine
