Groot-Brittannië is verdeeld als
nooit tevoren. Het land heeft Europa de rug toegekeerd en zijn vrouwelijke
heerser heeft haar zinnen gezet op de handel met het oosten. Hoewel dit klinkt
als de Groot-Brittannië van vandaag, beschrijft deze ontwikkeling ook de
situatie van het land in de 16e eeuw, de gouden eeuw van de beroemdste monarch,
koningin Elizabeth I.
Een van de meest verrassende
aspecten van het Elizabethaanse Engeland is dat het buitenlands en economisch
beleid werd gedreven door een nauwe samenwerking met de islamitische wereld,
een feit dat vandaag de dag gemakkelijk genegeerd wordt door degenen die de
populistische retoriek van nationale soevereiniteit door willen drukken.
Vanaf het moment van haar toetreding
tot de troon in 1558, begon Elizabeth te zoeken naar diplomatieke, commerciële
en militaire banden met islamitische heersers in Iran, Turkije en Marokko – en
met goede redenen. In 1570, toen duidelijk werd dat het protestantse Engeland
niet zou terugkeren naar het katholieke geloof, werd Elizabeth geëxcommuniceerd
door de paus, die tevens opriep haar te ontdaan van haar kroon. Al snel keerde
de macht van het katholieke Spanje zich tegen haar, met een driegende invasie tot
gevolg. Het werd Engels kooplieden verboden handel te drijven met de rijke markten
van de Spaanse Nederlanden. Economisch en politiek isolement dreigde het nieuwe
protestantse land te vernietigen.
Elizabeth reageerde hierop door uit te wijden naar de islamitische wereld.
De enige rivaal van Spanje was het Ottomaanse Rijk, geregeerd door sultan Murad
III, dat zich uitstrekte van Noord-Afrika door Oost-Europa richting de Indische
Oceaan. De Ottomanen bestreden de Habsburgers voor tientallen jaren en
veroverden delen van Hongarije. Elizabeth hoopte dat een alliantie met de
sultan broodnodige hulp zou bieden tegen de Spaanse militaire agressie en gaf
de handelaren daarom de mogelijkheid aan te boren in de lucratieve markten van
het oosten. Voor de goede orde reikte ze ook uit naar rivalen van de Ottomanen,
de sjah van Perzië en de heerser van Marokko.
Het probleem was dat de islamitische rijken veel krachtiger waren dan
Elizabeths kleine eilandstaat die dreef in de drassige nevels uit Europa.
Elizabeth wilde nieuwe handel allianties verkennen maar was niet in staat deze
te financieren. Haar reactie hierop was om een obscure commerciële innovatie
te benutten – naamloze vennootschappen – die eerder waren geïntroduceerd door
haar zus Mary Tudor.
De bedrijven waren commerciële genootschappen die gezamenlijk eigendom
waren van de aandeelhouders. De hoofdstad werd gebruikt om de kosten van de
commerciële reizen te financieren. Verder zouden de winsten – of verliezen –
ook worden gedeeld. Elizabeth gaf enthousiaste steun aan de Muscovy Company, die
handel dreef met Perzië, en ging over tot de vorming van de Turkey Company, die
handelde met de Ottomanen, en de East India Company, die uiteindelijk India zou veroveren.
In 1580 tekende ze handelsakkoorden met de Ottomanen die meer dan 300 jaar
zouden bestaan. Deze akkoorden verleenden haar handelaren gratis commerciële
toegang tot de Ottomaanse landen. Ze ging een vergelijkbare alliantie aan met
Marokko, met de stilzwijgende belofte van militaire steun tegen Spanje.
Zodra het geld binnenstroomde, begon Elizabeth met het schrijven van
brieven naar haar islamitische collega’s, waarin ze de voordelen van de
onderlinge handel verheerlijkte. Ze schreef als een smekeling en noemde Murad
“de meest machtige heerser van het koninkrijk van Turkije, alleen en boven
alles, en de meeste soevereine vorst van het Oosterse Rijk.” Ze speelde
ook in op hun wederzijdse vijandigheid tot het katholicisme, beschreef zichzelf
als “de meest onoverwinnelijke en meest machtige verdediger van het christelijke
geloof tegen alle soorten van afgoderij.” Net als moslims, verwierpen
protestanten het aanbidden van iconen en vierden ze het onbemiddelde woord van
God, terwijl de katholieken de voorkeur gaven aan priesterlijke voorbede. Ze
maakte behendig gebruik van de katholieke samensmelting van protestanten en
moslims als twee kanten van dezelfde medaille.
De truc werkte. Duizenden Engels handelaren staken veel van de huidige
no-go gebieden over, zoals Aleppo in Syrië en Mosul in Irak. Ze waren hier veel
veiliger dan wanneer ze op een gelijkwaardige reis door katholiek Europa zouden
gaan waar ze in de handen van de Inquisitie zouden kunnen vallen.
De Ottomaanse autoriteiten zagen hun vermogen om mensen van alle geloven te
absorberen als een teken van kracht in plaats van zwakheid en observeerden
daarom de protestants- katholieke conflicten in de tijd met afstandelijke
bezorgdheid. Sommige Engelsen bekeerden zich zelfs tot de islam. Een paar,
zoals Samson Rowlie, een Norfolk handelaar die zijn naam veranderde in Hassan
Aga, thesaurier-generaal van Algerije, werd gedwongen om zich te bekeren.
Anderen deden dat uit eigen beweging omdat ze de Islam wellicht als een betere
inzet zagen dan het precaire nieuwe protestantse geloof.
Engels aristocraten waren dol op de zijde en specerijen van het Oosten,
maar de Turken en Marokkanen waren beslist minder geïnteresseerd in de Engels
wol. Wat ze wel nodig hadden waren wapens. In een schrijnende daad van
religieuze vergelding, stripte Elizabeth het metaal uit katholieke kerken en
smolt hun klokken om in de vorm van munitie om deze vervolgens naar Turkije te
verschepen. Hieruit blijkt dat schaduwrijke westerse wapenverkopen veel verder
teruggaan dan de Iran affaire. De koningin moedigde soortgelijke deals met
Marokko aan door wapens te verkopen en salpeter in te kopen. Salpeter was het
essentiële ingrediënt voor buskruit en suiker, etenswaren die door de hoge
consumptie ervoor zorgden dat Elizabeths eigen tanden zwart werden.
Het suiker, de zijde, de tapijten en de specerijen transformeerden de wijze
waarop Engelsen aten en hoe ze zich kleedden en hun huizen versierden. Woorden
zoals “candy ” en ” turkoois ” (van ” Turkse
steen”) werd gemeengoed . Zelfs Shakespeare deed hieraan mee met het
schrijven van ” Othello ” kort na het eerste zes maanden durende
bezoek van de Marokkaanse ambassadeur.
Ondanks het commerciële succes van de naamloze vennootschappen, was de
Britse economie niet in staat om een stabiel inkomen te halen uit de verre handel.
Onmiddellijk na de dood van Elizabeth in 1603, volgde de nieuwe koning, James
I, haar op en tekende een vredesverdrag met Spanje, wat de Engelse ballingschap beëindigde.
Het islamitische beleid van Elizabeth zorgde ervoor dat een katholieke
invasie uitbleef, dat de Engelse smaak transformeerde en dat er een nieuw model
werd vastgesteld voor joint stock investment, die uiteindelijk de Virginia
Company, die de eerste permanente Noord-Amerikaanse kolonie heeft gesticht, zou
financieren.
Het blijkt dat de islam in al haar keizerlijke, militaire en commerciële
verschijningsvormen, een belangrijke rol speelde in het verhaal van Engeland.
Vandaag de dag, waar de anti-islamitische retoriek tot politieke discours
leidt, is het nuttig om te onthouden dat ons verleden meer verwikkeld is dan dat
vaak wordt gewaardeerd.
Vertaald door: Esra Çakar
Bron: http://www.nytimes.com/2016/09/18/opinion/sunday/englands-forgotten-muslim-history.html?smid=tw-share&_r=0
